Η πανδημία ανέτρεψε τον τρόπο που ζούμε και αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Η οικονομία υπέστη μεγάλο πλήγμα, ο τουρισμός παρέμεινε μεγάλα χρονικά διαστήματα κλειστός, ενώ προς έκπληξη πολλών έδειξε μεγάλη ανθεκτικότητα, κόντρα στις προβλέψεις και τις πρωτόγνωρες δυσκολίες, στηρίζοντας την οικονομία και την κοινωνία με περίπου 20 και 55% του 2019, το 2020 και το 2021 αντίστοιχα.
Ταυτόχρονα, στην πανδημία ο τουρισμός άλλαξε. Ο ίδιος ο ταξιδιώτης άλλαξε. Ουσιαστικά η πανδημία λειτούργησε ως επιταχυντής τάσεων που προϋπήρχαν. Η ανάγκη για ολιστική προσέγγιση στην αειφορία και για ψηφιακό μετασχηματισμό αποτελούν δύο βασικούς πυλώνες για του τουρισμού του αύριο. Οι διεθνείς ταξιδιώτες θα επιλέγουν κατά προτεραιότητα, αν όχι αποκλειστικά, προτάσεις που θα σέβονται έως και θα ευνοούν το περιβάλλον, την τοπική κοινωνία, που θα προτάσσουν το τοπικό χρώμα, τη γαστρονομία, τα ήθη και έθιμα και την ξεχωριστή ταυτότητα του τόπου.
Η επόμενη μέρα της πανδημίας θα βρει τον ελληνικό τουρισμό σε μία προνομιακή θέση. Η βασική πρόταση αξίας της Ελλάδας, η αυθεντικότητα στο προϊόν, η φύση, ο πολιτισμός, ο τρόπος ζωής, η επαφή με τους ντόπιους, είναι αυτό που αύριο θα είναι καθολικά το ζητούμενο. Ταυτόχρονα, η έννοια της ευεξίας που αποτελεί τάση της εποχής, υπηρετείται κατά πολλούς τρόπους από τη χώρα μας. Αίσθημα ευεξίας στη φύση λόγω των καιρικών/περιβαλλοντικών συνθηκών, γαστρονομία και πρώτες ύλες, φιλοσοφία ζωής. Ακόμα και η έννοια του ελληνικού καλοκαιριού, του πιο δημοφιλούς μας τουριστικού brand, εμπεριέχει την έννοια της «θεραπευτικής εμπειρίας». Όπως, δηλαδή και για τους Έλληνες έτσι και για τους ξένους, αναμένουμε το ελληνικό καλοκαίρι για να «θεραπεύσουμε» ότι έγινε το χειμώνα και να κάνουμε ένα νέο ξεκίνημα. Διαμορφώνεται λοιπόν, μία μεγάλη ευκαιρία να επανατοποθετήσουμε το προϊόν μας με κύριο άξονα τη βιωσιμότητα και να ωφελήσουμε με αειφόρο τρόπο την οικονομία και την κοινωνία.
Φυσικά, για να γίνει πραγματικότητα αυτή η ευκαιρία, απαιτείται σκληρή δουλειά. Πόσο μάλλον, που το σημείο εκκίνησης της Ελλάδας είναι αρνητικό στα ζητήματα προστασίας του περιβάλλοντος και απαιτούνται επιπλέον βήματα για να φτάσουμε το στόχο. Άλλωστε, στις αρχές του 2020 το πρώτο θέμα που απασχολούσε τον τουριστικό τομέα, ήταν η ανάγκη ενίσχυσης των υποδομών -κυρίως κοινής ωφελείας- στους προορισμούς προκειμένου να αντέξουν τις τουριστικές ροές που προγραμματίζονταν για τότε.
Κι όπως όλα τα θέματα του τουρισμού η κύρια δυσκολία έγκειται στο ότι απαιτείται συντονισμός και συνέργειες όλων των εμπλεκομένων μερών, δηλαδή της κυβέρνησης, των περιφερειών και των δήμων και φυσικά του ιδιωτικού τομέα. Σε αυτή τη διαδικασία τα σημαντικότερα στοιχεία είναι ο διάλογος, τα στοιχεία και το όραμα. Ο οργανωμένος, ειλικρινής και ουσιαστικός διάλογος είναι αναγκαίος για να μπορέσουν να συγκλίνουν όλες οι διαφορετικές πλευρές. Τα στοιχεία και οι μελέτες είναι εξαιρετικά σημαντικά ως βάση για τη λήψη αποφάσεων, ειδικά στον τουρισμό που κατακλύζεται από εσφαλμένες εντυπώσεις. Και τέλος, το όραμα και η έμπνευση είναι βασικό στοιχείο της προσπάθειας, διότι οι δεκάδες χιλιάδες επιχειρήσεις που απαρτίζουν τον τουριστικό τομέα δεν υπάρχει άλλος τρόπος να κατευθυνθούν προς ένα συλλογικό στόχο.
Στη ζύμωση αυτή κυβέρνησης, τοπικής αυτοδιοίκησης και ιδιωτικού τομέα τα όρια είναι δυσδιάκριτα, όχι με την έννοια της απουσίας ευθύνης, αλλά με την έννοια της αυξημένης ευθύνης η κάθε πλευρά να ξεβολευτεί από τη συνήθη θέση της και να προσέλθει στη διαδικασία διαλόγου με στόχο τη λήψη αποφάσεων που ωφελούν τον τόπο. Η κυβέρνηση καταρχήν δημιουργεί το πλαίσιο, διαμορφώνει οδικούς χάρτες για τις ιδιωτικές επιχειρήσεις αλλά και τους προορισμούς, οργανώνει τη δημόσια συζήτηση, παρέχει εργαλεία παρακολούθησης και δεδομένα, χρηματοδοτικά εργαλεία και φυσικά εμπνέει. Η τοπική αυτοδιοίκηση που εκ της θέσης της βρίσκεται πιο κοντά στην κοινωνία και την πραγματική οικονομία, εργάζεται στην αρμονική συνύπαρξη της τουριστικής δραστηριότητας και των κατοίκων και στην εκμετάλλευση όλων των συγκριτικών πλεονεκτημάτων ενός τόπου. Ο ιδιωτικός τομέας μεταφέρει την τεχνογνωσία της αγοράς, εντοπίζει καλές πρακτικές και τις νέες τεχνολογίες ανά τον κόσμο, αναλύει τον ανταγωνισμό και εντοπίζει τις ευκαιρίες και, φυσικά, είναι εκείνος που διαμορφώνει το προϊόν. Ο ιδιωτικός τομέας δεν αφορά στενά τον τουριστικό τομέα, αλλά ευρύτερα τους κλάδους της οικονομίας που είναι συναφείς και επηρεάζουν και επηρεάζονται από την πορεία του τουρισμού.
Οι βασικοί πυλώνες του βιώσιμου τουρισμού ταυτίζονται με τα βασικά συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας μας. Φύση, πολιτισμός, τρόπος ζωής, γαστρονομία, άνθρωπος. Η αυθεντικότητα είναι πολύτιμη έννοια που τα διαφοροποιεί και τα ενισχύει. Γι’ αυτό άλλωστε λέγεται πως η «πολυτέλεια βρίσκεται στην αυθεντικότητα».
Η απαράμιλλη ομορφιά της ελληνικής φύσης αποτελεί βασικό συγκριτικό πλεονέκτημα του ελληνικού τουρισμού. Οι δραστηριότητες στη φύση, ήπιες ή έντονες, είναι ραγδαία αναπτυσσόμενος κλάδος και εκείνος που επανέρχεται ταχύτερα μετά την πανδημία. Στη χώρα μας υπάρχουν σημαντικοί πάροχοι τέτοιων δραστηριοτήτων, περισσότεροι απ’ όσο νομίζουμε, που παρέχουν καλές υπηρεσίες, εμπλουτισμένες με την εμπειρία στον τόπο. Υπάρχει όμως μεγάλο περιθώριο ανάπτυξης και είναι μία εξαιρετική απασχόληση για όποιον επιλέγει την ζωή στην περιφέρεια. Όσο μεγαλύτερη η εφευρετικότητα τόσο πιο πρωτότυπο το αποτέλεσμα και ο ταξιδιώτης σήμερα ψάχνει να ζήσει ξεχωριστές εμπειρίες στη φύση, με στρατηγική ευκαιρία για τη χώρα μας να αποτελούν τα μονοπάτια.
Ο πολιτισμός βέβαια είναι και αυτός ένας πυλώνας ανάπτυξης του βιώσιμου τουρισμού της επόμενης μέρας. Η χώρα από άκρη σε άκρη έχει πλούτο αρχαίων, βυζαντινών, νεότερων μνημείων, ιστορικών τόπων, μικρών και μεγάλων μουσείων και πνευματικού κεφαλαίου. Αυτό που λείπει είναι το βιωματικό αφήγημα και η χρήση ψηφιακών μέσων για την ενίσχυσή του. Στην έννοια πολιτισμός φυσικά συμπεριλαμβάνονται ήθη και έθιμα και τοπικό χρώμα που δίνουν ταυτότητα στο προϊόν.
Η αγροδιατροφή καταγράφεται στις έρευνες ως τομέας με μεγαλύτερη προοπτική για τη χώρα ακόμα και από τον πολιτισμό, με μικρή όμως εκμετάλλευση σήμερα. Απαιτεί ειδικό οδικό χάρτη για την ανάπτυξή της, αφού επίσης έχει πολλούς διαφορετικούς εμπλεκόμενους από τον παραγωγό έως το κατάστημα εστίασης και τοπικό προϊόν ως αναμνηστικό δώρο.
Τέλος, ο άνθρωπος αποτελεί σύμφωνα με έρευνες, το ισχυρότερο συγκριτικό πλεονέκτημα του προϊόντος μας. Η ευκολία που οι επισκέπτες έρχονται σε επαφή με τους ντόπιους, επαγγελματίες και κατοίκους καθιστά την εμπειρία στη χώρα μας μοναδική. Είναι ζητούμενο το προϊόν να έχει ένα ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα.
Η ευκαιρία βρίσκεται εδώ ολοκάθαρη μπροστά μας. Τα χρηματοδοτικά εργαλεία είναι διαθέσιμα. Είναι στο χέρι μας να κάνουμε όσα πρέπει να γίνουν για να ωφεληθεί η χώρα μας σημαντικά. Στη διάρκεια της πανδημίας ο τουριστικός τομέας κατέγραψε μεγάλη επιτυχία στη διαχείριση πρωτόγνωρων καταστάσεων, πρέπει να χρησιμοποιήσει αυτή τη δυναμική για να κάνει το επόμενο βήμα. Είναι πράγματι μεγάλο και απαιτητικό σχέδιο, αλλά ας μην ξεχνάμε, οι αλλαγές στον τουρισμό έρχονται συλλογικά, ας βάλουμε όλοι το λιθαράκι μας.
* Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην Lifo στις 22/12/2021